China: een trip doorheen een fascinerend verleden, een bruisend heden en een op hol slaande toekomst.

- Lost in transformation: a dazzling, mind-blowing, nerf shaking, perception boomeranging,

wondering load of 15 days information, impressions and experiences -

Dag 1 en 2: van Brussel naar Beijing

Introductie: Ik heb zowat de hele wereld bereisd maar het binnenland van China bleef voor mij, met uitzondering van Hong Kong “ontsloten”. China, een magische bestemming toch? Kuifje en de Blauwe Lotus, Chinese vazen, in mijn jeugd die restaurants met rode en gouden kleuren, Chinese lantaarns, drakenmotieven en traditionele kunstwerken. Magisch toch?

Al vijftien jaar ontwikkel ik plannen voor een indringende op-maat-samengestelde superontdekkingsreis. Ik herinner me dat ik een zekere Chinees, met de heerlijke naam Wonder Wang, drie jaar ongewild aan het lijntje heb gehouden bij de ontwikkeling van een individueel programma. Het kwam er telkens niet van, iets anders kwam ertussen of iets was efkes interessanter en het zou toch niet weglopen. Soit.

Het aanbod van Knack Reizen: twee dagen Beijing, Xi’an, riviercruise op de Yangtze met de befaamde Drieklovendam en twee dagen Shanghai, ja dat leek me wel iets. Ook al na een mooie reiservaring met Rivages op de Douro. En dan nog met gewezen VRT-Chinacorrespondent Stefan Blommaert als lector. We gaan ervoor.

Beste lezer, het eigenlijke reisfeitenverslag wordt aangevuld met “background informatie” over China nu en zijn historische achtergronden.

Deze extra info en duiding staat telkens cursief. Haastige lezers kunnen dit eventueel overslaan. Want deze reisreportage wordt een ferme rit.

Disclaimer: de (algemene) informatie die ik weergeef of beschrijf, is gebaseerd op wat de gidsen ons vertelden. Of toch, zoals ik meende het begrepen te hebben. Ik gebruik ook bewust Chinese en Engelse termen, uitdrukkingen en benamingen of hun vertaling door elkaar. Dit bevordert m.i. de beleving met een zekere “couleur locale”. Alle foto's zijn eigen werk, enkel drie werden er "ter verduidelijking" (zoals luchtopnames) van het internet geplukt en toegevoegd.

Met Qatar Airways vliegen we na de middag naar Beijing. Rond middernacht hebben we in Doha tweeënhalf uur tijd voor een overstap. Tussen de wirwar van roltrappen en de vele verdiepingen komen we in een zone die bestaat uit een volledig tropisch park indoor, met hutjes en plekjes waar je zelfs kunt liggen of inkruipen, en met allerlei eet-, drink-, rust- en andere zones. Wonderlijk.

In Beijing ondergaan we een doorgedreven security check. Zo grondig dat het bijna handtastelijk wordt. Ze strijken met hun detector in en rond elk lichaamsdeel. Ik moet zelfs mijn portefeuille leeghalen en ze kijken in alle vakjes. Ook de immigratiecontrole is een potje serieus.

Reisleidster Karin wordt uitgepikt door de douane. Uit haar bagage halen ze een China-boek. Op een kaart daarin staat Taiwan weergegeven in een andere kleur dan China (lees: niet behorende tot het Chinese mainland). Ai. Ze willen haar boek aanslaan. Karin bekomt een compromis door de bewuste pagina eruit te scheuren. Dat is wat je noemt een “binnenkomertje”.

In de aankomsthall paraderen soldaten in groen-kaki uniformen met witte handschoenen in gestrekte ganzenpas, of zitten ergens stokstil te … observeren, veronderstel ik. Mijn echtgenote Nella wil meteen foto’s maken - mag niet - doet ze stiekem toch. Elk stuk bagage van onze groep wordt opgestapeld en rechtstreeks naar de hotelkamer gebracht. Wij dan de bus op naar het hotel Park Plaza Beijing, vlak bij de belangrijke shopping straat Wangfujing. Er volgt een snel diner en dan ons bed in om die zeven uur tijdverschil weg te werken.

Dag 3: Beijing: The Sacred Way, the Ming Tombs, the Chinese Wall, the Summer Palace.

Korte voorzet/ inzet: Beijing is de politieke en culturele hoofdstad van China. Xi’an ook wel historisch-cultureel. Sjanghai: de economische hoofdstad.

“Nihao!” (hallo). Beijing betekent noordelijke hoofdstad. We rijden deze magistrale stad uit (21,5 miljoen inwoners), bestaande uit moderne gebouwen en shops die “weliswaar op z’n Chinees”

kunnen wedijveren met onze steden. Iets unieker zijn de meer primitieve Hutongs: armere wijken waar een soort community samenwoont die faciliteiten, zoals buitentoiletten, deelt. Terzijde, ‘s winters wordt het hier soms -15 graden.

Is er iets dat ze met ons delen, vraagt u? Jawel, files! Naar verluidt zit iedereen hier gemiddeld drie uur per dag in de file. Wel bestaat er een doorgedreven publiek transport. Metro's, bussen, taxi's en ontzettend veel gele en lichtblauwe kleine deelfietsjes, met belachelijk lage zitjes en … zonder licht. Het krioelt ervan. Maar wel handig! Je huurt ze gewoon via een QR-code.

Eerst enkele belangrijke duidingen. Betalen. De QR-code is hier al jaren hét betaalmiddel. Ook die fietsen: QR-code scannen en je laat hem

achter waar je maar wil. Zelfs een (uitzonderlijke) bedelaar hier heeft zijn eigen QR-code. Voor ons blijkt Alipay het handigst - hun Bancontact. Dat betekent wel wat sukkelen (Chinese tekens!). Opvallend: het delivery systeem is hier ongelooflijk doorgedreven. Vandaar die levensgevaarlijke scooters overal, ze moeten op tijd leveren, anders verliezen ze punten (boetes) dus nemen ze risico’s. Online e-commerce boomt hier nog meer dan bij ons. Veel meer zelfs. Hoewel er aan winkels, ook met top-luxeartikelen, hier geen gebrek is. Volgens onze gids Lynn is window shopping eerder ‘the thing’. De munteenheid is CNY: renminbi (officiële benaming) of yuan (populaire benaming). Via Alipay heeft de Ali Babagroep, ook al met zijn e-commerce een stevige greep op de nationale economie. 1 euro = 8,03 yuan.

Over auto’s De boomende e-auto-industrie levert nu al 30% van het nationale wagenpark. Deze wagens worden gepromoot en zijn direct leverbaar. Bijna overal zijn er oplaadmogelijkheden. Auto's op benzine daarentegen staan op een wachtlijst, wat jaren kan duren, en pas via een lotingsysteem leverbaar. De meest elektrische auto’s (met trouwens een andere kleur nummerplaat) zijn van Chinese makelij, al spotte ik wel enkele Tesla’s. En er zijn ook al zelfrijdende auto's...

Over publieke camera’s Het meest opvallende en indrukwekkendste zijn de overal aanwezige CCTV-camera's. Naar verluidt zelfs één camera per twee à drie Chinezen. Jazeker, een aanslag op de privacy, met nu zelfs betrappingen op overtredingen die gekoppeld worden aan een puntensysteem. Dit laatste project is wel nog in evolutie. Het effect is wel de zeer lage (toch kleine) criminaliteitsgraad.

Luchtvervuiling Blijkbaar positief: decennia terug kende Beijing een enorm smogprobleem, mondmaskers all over the place. Ondertussen door ingrepen, blijkbaar verbeterd. (Op de DS e-newssite 6/11/25 lees ik dat China voortrekker wil worden in the Green Deal). Kijk eens aan.

Toiletten. Het moet. Dit onderdeel van ieders dagelijkse beleving, zo anders elders. Wat wij “Franse WC’s”

noemen - geen pot, maar een gat in de grond - is voor ons een bezoeking. In China de realiteit. Maar in de meeste toeristische plekken heb je de indeling: squat toiletten en flush toiletten. Squatten haat ik, naast de angst te vallen en nergens steun - wat is er mis met een paar handvatten? Enfin, hebt u dat ook? Nu snap ik hun gevoel voor martial arts, het begon allemaal bij… Tip: heb altijd toiletpapier/ zakdoekjes bij je. China bespaart duidelijk. Overal.

We passeren het fameuze, mooie Olympische Stadion the Bird’s Nest (2008) en rijden dan door naar het noorden, waar we de Sacred Way (Lin’s uitspraak klinkt als ‘secret way’) van de Ming-dynastie, tussen 1368 en 1644 (later gevolgd door de Qing-dynastie) gaan bewonderen en volledig afwandelen. Waarna een exploratie van de Keizerlijke necropolis zal volgen.

Over keizers, concubines en eunuchen.

Opmerking: Alle informatie tot nu toe is het verhaal zoals ik het optekende en meende begrepen te hebben uit het Chinees-klinkende Engels van gids Lin.

Elke keizer had een keizerin, met daarnaast tot honderden concubines in diverse graden. De laagste graad waren the ladies in waiting. Die, uit adellijke families uitverkoren, jonge meisjes hadden wel een ellendig leven. Buiten de eventuele nacht met de keizer, bleven ze opgesloten binnen het paleis met 9 999 kamers over 72 hectare, wachtend tot ze doodgingen. In tegenstelling tot de keizers, die soms al jong - rond twintig jaar - stierven. Je kan je afvragen: kapot geneukt?

De mannelijke bedienden, tot zelfs een vijftigtal, waren eunuchen. De bediening en benadering van de keizer moest altijd naakt gebeuren, uit angst dat onder kleren wapens konden verborgen zijn voor een eventuele aanslag. De vrees om vermoord te worden, beheerste het leven van elke emperor. Zo mochten er geen hoge bomen naast de paleismuren staan (pijlengevaar). En elke avond waren er 27 slaapkamers (met de schoenen aan een verkeerde deur) beschikbaar, zodat het onduidelijk werd waar de keizer effectief de nacht doorbracht. Kortom, de man leefde constant in angst. Onbegrijpelijk. Je wil toch door je volk geliefd zijn?

Uiteindelijk stierf het keizerschap van de Qing-dynastie uit vanwege het ontbreken van troonopvolgers. Een en ander komt prachtig aan bod in de bekende film van Bernardo Bertolucci “The Last Emperor”. De laatste en jongste keizer was amper twee jaar en negen maanden oud…

Elke drie jaar selecteerde de keizer nieuwe concubines tussen dertien en zestien jaar oud.

Voor de nobele families was het een eer, en het bracht geld op. Voor de meisjes daarentegen… Voor de keizer was het moeilijk om al die namen te onthouden, dus moesten zij hun uiterste best doen om herinnerd te worden. Het kiezen voor de nacht was op basis van hun naaktheid. Geen wapens, weet je wel. Eunuchen wachtten dan buiten de kamer. Ongeveer de tijd van het branden van een wierookstokje - 45 minuten. Dan klopte de eunuch maximaal twee keer. Zij hielden ook bij met wie hij welke nacht doorbracht i.v.m. met eventuele zwangerschappen. De keizerlijke dokter voelde dan aan de pols hoeveel maanden ze al was.

Het was een tijd van intriges en gruwel. Zo was een keizerin ooit zwanger van een dochter door

een wachter, en werd hij en het kind levend in een oven verbrand. Vanuit haar tristesse ging die keizerin aan de opium. Weet dat al die andere vrouwen uiteraard rivalen en vijandinnen waren. In de vroege dynastiejaren stierven velen een leven van wachten en eenzaamheid, vaak via zelfmoord, meestal door ophanging.

We bereiken de streek van de keizerlijke graven, waarvan sommigen (drie op dertien) nog onontdekt. In de graven werden alleen de keizer en de keizerin begraven. Elk had z'n eigen paleis; de concubines een eigen kamer in één ander paleis, terwijl de laagsten in rang moesten samenleven. Rond de stad bevonden zich de dorpen waarin de bewakers van de graftomben (vol schatten) leefden met omheen het gebied (80 km²) de beschermende Tiger and Dragon Mountains.

Lynn belooft ons nog het verhaal te vertellen van de Dragon Lady en de beroofde graven. Long story en intrigerend, maar ik ga het hier niet overdoen.

De Sacred Way is een anderhalve kilometer lang wandelpad, afgezoomd door beelden van onder meer kamelen, olifanten, leeuwen maar vooral wachters en hoogwaardigheidsbekleders, leidend naar de Dragon and Phoenix Gate.

Dan rijden we naar dé uniekste Ming Tomb, het Changling Mausoleum (Unesco, 40 km², 15^de eeuw) iets verderop, ontworpen volgens de Chinese principes van feng shui. Het heeft een Big Hall, steunend op bijzondere stevige houten steunpalen van eeuwenoude mangobomen, een stevige en zeer exclusieve houtsoort. We zien er het grote beeld van keizer

Yongle, stichter van de Verboden Stad, nummer drie binnen de Ming-dynastie. We bewonderen er ook de kleren van de keizers en keizerinnen toen. Ik leer dat de kleur geel alleen voorbehouden was voor de keizer. Voor anderen was geel verboden, meer nog, als je die zou dragen, betekende het dat je ambitie had, lees keizer wil worden.

We bewonderen nog diverse andere artefacten: vazen, gebruiksvoorwerpen, scheepsmodellen, noem maar op.

Er waren dertien Mingkeizers. Die eerste emperor Qin Shi Huangdi had wel de enorme verdienste om van al die koninkrijkjes één groot rijk te maken, verenigd door één taal, één metriek stelsel en meerdere onderlinge afspraken. Maar zijn obsessie met de dood, vandaar zijn levenswerk rond het bouwen van die graven, kostten zowat 70 000 man gedurende 38 jaar het leven. Uiteindelijk werd hij vermoord door landbouwers. Zij braken o.m. de beelden van de guards in die graven. Alle toenmalige medewerkers werden vermoord. Maar het graf zelf werd nooit gevonden, want alle boeken over de uitgevoerde werken waren verbrand. De enige, die wist waar het was, werd vermoord. U wou een beklijvende story. U vraagt, China verhaalt.

*** Zie ook overmorgen: Terracottaleger.

Lunchtijd. Eerst nog een Jade Shop. Jade mineraalstenen zijn in dit land heel populair, want

een symbool van geluk. Bijna elke Chinees draagt een glanzend jade armbandje. We bekijken allerlei voorwerpen gemaakt uit vooral groene maar ook anderskleurige jade. We vangen een glimp op van het, ondertussen mechanisch uitgevoerde, slijpwerk. Vooral de vier balletjes los binnen zichzelf en met gaten, de Happy Family geheten, vormen een uitzonderlijk hebbeding.

Dan volgt (uiteraard) het verkoopmoment in een enorme zaal met tientallen “bereidwillige Chinezen”. Pas als we dit doorzwommen hebben, belanden we in een eetzaal waar aan ronde tafels het bekende Chinese systeem van een centrale, ronde draaiplank vol schotels, wordt aangeboden.

Wat een concept! Eerst een shop door en dan … mag je eten.

Ik gebruik mijn beeldvertaalapp, dat me leert dat de tekens op de Chinese bierflesjes "Sneeuwvlok" betekenen en het amper 2,9 graden alcohol bevat. Tafelbier dus. Helaas steekt een schotel iets te ver uit. Bij het draaien botst het tegen mijn glas, wat me een natte broek oplevert.

En… natuurlijk moet je eten met stokjes. Er is zelfs geen mes. Garnalen nog in de pel. Kortom, miserie voor deze onhandige jongen. Merkwaardig is dat, bij de ruw in stukken gehakte kip, ook de gekookte, lelijke kop wordt mee geserveerd.

We rijden via de Dujong pas door naar The Great Wall, de Chinese Muur die dateert van de 7de eeuw v.C. (Unesco 1987). De feodale Heren bevochten elkaar maar na de verovering van al die regio’s bewerkstelligde Qin Shi Huangdi de vereniging van al die koninkrijkjes tot één groot

Chinees Rijk (221 v.C), met als verdienste dus de eenheid van taal, schrift, meetmaatstaven en valuta. En hij startte verdedigingsgordels langsheen de zestien provincies, autonome regio’s en gemeenten, de befaamde Chinese Muur die moest dus dienen tegen de aanvallen van de bedreigende Mongolen (Dzjengis Khan!) uit het noorden.

Het kostte de Qing/Ming dynastieën 150 jaar om dit titanenwerk van stenen naar boven brengen en plaatsen, te voltooien. Later zou de Tang-dynastie er nog een laag bovenop doen. De verbluffende totale lengt is 21 196 km van oost naar west en vanuit de ruimte duidelijk zichtbaar. Qua militaire vestingwerken een strategisch bouwpareltje, waarbij wel duizenden bouwvakkers het leven lieten. Ooit gedeeltelijk verwoest en in de derde eeuw v.C en de 17^de n.C. telkens herbouwd.

Ik vind de setting en de uitzichten op de Muur, en het overzicht van de Muur naar de omgeving beneden, onweerstaanbaar. De dappersten onder ons beginnen aan de vreselijke beklimming, met trappen die zo ongelijk van hoogte zijn dat ze, naar mijn gevoel, buitenaardse krachtinspanningen vereisen.

Maar ik ga ervoor en klim tot ergens met genoeg uitzicht op de spectaculaire omgeving. Er is ontzettend veel volk, vooral toch Chinezen, waaronder scholen meisjes in militair aandoend uniform. Ik kijk me de ogen uit en fotografeer me te pletter: mensen, gebouwen, het landschap en die obsederend kronkelende Muur op en af die omringende bergkammen, heuveltoppen en groene valleien.

Het gevoel van geschiedenis is indrukwekkend aanwezig. Er is iets mystieks aan de Muur: die stenen die al zo veel hebben meegemaakt, de kracht van de eeuwen die over de ruïnes hebben gewalst. Ik kan het niet helpen, maar ik voel me even nietig.

Ook in China zijn er klassieke tourist traps. Zo kan je een certificaat in bamboe bekomen met je naam erop, dat stelt dat je de Muur beklom, zelfs als je die niet eens opging. Kost: 200 yuan (15€). Ook kan je historische kostuums aantrekken en je daarmee laten fotograferen in deze unieke setting. Iets waar Chinezen dol op zijn, want bij al onze bezoeken zullen we dit fenomeen tegenkomen, inclusief de geposeerde instagrammabele maniertjes, poses, V-gebaartjes en zo. Een ideetje voor België? In ridderkostuum het Gravensteen bezoeken? Iemand?

Dan gaat het richting het Zomerpaleis (1750) met zijn prachtige keizerlijke tuinen

- een meesterwerk qua landschaptuinieren. Werelderfgoed. Ook daar massa's volk waardoorheen we ons moeten murwen. Security check, paspoort tonen en af en toe een face-to-face check worden een vast onderdeel bij zowat elk sitebezoek tijdens deze rondreis.

Security & paspoortcontrole:Het is gewoon overal aanwezig. Niet alleen i.v.m. veiligheid, bagage en zo. Museums bezoeken zijn hier doorgans gratis -super. Maar die persoonscheck? Ik snap het niet.

De entree is overweldigend met die statige ingangspoort. Dan lopen we door een lange open gang tot aan het meer, (220 ha, 40% man-made) met een ideaal uitzicht op de omgeving en de tempelgebouwen.  De langs het water geëtaleerde gebouwtjes harmoniëren mooi met de landschappelijke context. Dat nodigt uit tot een groepsfoto.

In het restaurant volgt een maaltijd met een danser in kleurrijke dracht die onverwachts zijn masker laat wegflitsen naar zijn gezicht en terug. Eens in het hotel gaat zowat iedereen meteen naar bed want het programma is meedogenloos. Morgen vertrekken we nl. al om 7:30 uur.

Over scholen en leerplicht

Tussen zes en vijftien jaar is er gratis leerplicht. Op vijftien volgt voor iedereen een

levensbepalend, zwaar tweedaags examen, dat beslist of je verder drie jaar hoger onderwijs (high school) of beroepsscholing (een vak leren) volgt. Nadien beslist opnieuw een doorgedreven examen of je naar de universiteit mag. Een publieke universiteit kost 5 000 yuan. Een duurdere, private unief tot 30 000 yuan. Kinderen kunnen van drie tot zes naar de kinderopvang à 200€/ maand. Maar private opvang loopt al op tot 1 000€/maand!Engels wordt wel aangeleerd, maar het ontbreekt hen aan praktijk en oefening. Dat verklaart waarom Chinezen ontmoedigend slecht het Engels beheersen. Soms kan ook Russisch of Japans geleerd worden, maar toch vooral Engels. Studeren in het buitenland kan een student niet zelf beslissen.

Over salarissen en belastingen

Een gemiddeld loon bedraagt ongeveer 2 000€/maand. Maar er zijn ook hogere lonen tot 1 miljoen€/jaar. Belastingen bedragen 5%, voor rijken 8%. Bonjour la Belgique. Vrouwen zijn bijna nooit huisvrouw, wat betekent dat twee personen in een gezin minstens elk 40 uur/dag werken. Vakantie is hooguit 21 dagen. Na tien jaar werken komen daar dan tien dagen bij. China, kent een happy life, zegt Lin. Het woord happy hanteert ze overvloedig in elk betoog.

Big Brother listening?

De copy industrie

Die blijkt illegaal te zijn, maar niemand doet er iets tegen. En dan beweert onze gids dat er totaal geen verschil is tussen pakweg een originele Louis Vuitton en namaak - meer nog, de namaak is zelfs beter van kwaliteit… Nella, mijn Italiaanse echtgenote, komt niet meer bij…

Dag 4: Bejing: Tiananmen Plein, De Verboden Stad, De Lama Tempel en de Tempel van de Hemel.

Hoogtepuntdag! We moeten vroeg door om het Tiananmenplein (1417), het “Plein van de Hemelse Vrede”, en de beroemde Verboden Stad te bezoeken. Voor deze bezoeken is reservatie verplicht. Massale groepen schuiven voor acht uur al, van meer dan een kilometer ver, aan in de belendende straten.

Er heerst een waanzinnige sfeer en overal worden groepen via talloze en eindeloze mensenlooplijnen langs paaltjesgangen en barricades gekanaliseerd.

Net zoals gisteren spot ik talloze verbods- en waarschuwings-borden. “Don’t do“ is hier de regel. Mensen in alle maten en soorten met b.v. petjes van Adidos (Adidaskloon), in uniformpjes of historische gewaden. De pleinvlakte met centraal de obelisk, het Monument van de Volkshelden (37 m) is enorm en de hoeveelheid palen vol camera’s en luidsprekers ontelbaar. Indrukwekkend. En … beangstigend.

Honderden gidsen met vlaggetjes op stokken boven de menigte. Iedereen met oortjes door elkaar krioelend. Een half hysterisch mierennest.

We starten aan de Zhengyangmen Gate (zuidelijke poort) na vele rondjes aanschuiven, een doordringende security en paspoortcheck. Verpletterende indruk. Op de nationale feestdag (1 oktober) staat dit plein vol kleurige groepen - een indrukwekkend mensentapijt. Tot zelfs één miljoen mensen kunnen er op dit grootste plein ter wereld. Overal bewakers en militairen.

Het is duidelijk dat het protest in april 1989 (de legendarisch foto van een man voor een tank) gevolgen heeft gehad. Allicht ook vanwege een aanslag door een auto op een menigte door Oeigoeren (vijf doden, 38 gewonden) in 2013.

Het plein wordt aan zijn zijkanten omringd door gebouwen meestal uit de jaren 1950 resp. het Mausoleum van Mao Zedong, en de Grote Volkszaal (310m breed vol zuilen) - zeg maar het Chinese parlement, waar vergaderingen tot 10 00 man en banketten tot 5 000 mensen kunnen plaatsvinden. En verder nog het Museum van de Chinese Geschiedenis en het voormalige treinstation van Peking.

“Gugong”, de Verboden Stad (1406-1420) trekt elke dag minstens 40 000 tot 80 000 bezoekers. Beijing zelf ontving in 2024 tot 9,9 miljoen inkomende toeristen. Hallo Brugge! 

Omheen the Forbidden City bevindt zich de eveneens verboden Keizerlijke Stad, met alles daarin aanwezig om volledig zelfbedruipend te zijn.

Omheen het complex ligt een diepe gracht en tien meter hoge muren. Aan de ingang Jin Shui Qiao is het drummen van jewelste. Deze Poort der Hemelse Vrede was de plek waar Mao Zedong in 1949 de Volksrepubliek China proclameerde en later in 1964 het Rode Boekje (met 427 citaten van de Grote Leider) introduceerde, dat een centrale rol speelde in het de zogenaamde Culturele revolutie). Frontaal bevat het, het bekende, van ver zichtbare grote schilderij met Mao’s portret. Dit alles ademt weer eens geschiedenis.

The Forbidden City, ook Palace Museum geheten, was het voormalig keizerlijke paleis van de Ming en Qing-dynastie, de vaste residentie van wel 24 keizers. Het heeft een oppervlakte van 720 000m², 750 meter breed en 960 meter lang van zuid naar noord en dubbele. Dikke versterkingsmuren, met een poort aan elke windstreek.

Verdeeld in een Binnenhof (waar de keizer woonde) en een Buitenhof voor een hofhouding van enkele duizenden mensen.

De betovering van dit meesterwerk van antieke Chinese architectuur is ronduit overweldigend en een lust van harmonie en symmetrie, vol unieke sculpturen en meesterlijke ornamenten (Unesco 1987).

De eerste vlakke binnenplaats is doorsneden door de Gouden Waterstroom met vijf bruggen erover. Dan komen we via een poortgebouw op een tweede binnenplaats met paviljoenen errond. Hier en daar bronzen leeuwen, een kraanvogel, een 16,5 meter lange in rots gehouwen tekening (1760), bronzen kommen voor bluswater, noem maar op. Een setting duidelijk bedoeld om bezoekers te imponeren.

Meisjes in historische concubine- of keizerinnen-outfits flaneren in witte of zwarte japonnen met nertsbontkraagjes doorheen het beeld, druk in de weer met hun mobieltje, wat soms grappige, anachronistische beelden oplevert.

Vervelender is die ellendige, krakende P.A. met luidsprekers die constant verbods- en andere boodschappen uitbraken.

Bruggetjes over water en ontzettend veel trappen. Dit keizerlijk paleis doorstappen is een zware bevalling voor wie minder ter been is, of rap moe. En het is opletten geblazen, soms is er een schuin hellend stuk tussen die trappen, wat deze pipo bekoopt met een pijnlijke val.

Het laatste stuk omvat tenslotte de sierlijke, wellustige keizerlijk tuin, de enige plek waar de concubines buiten hun eigen paleis zich wat konden vermeien. In deze Imperial Garden staan

bomen die tot zeshonderd jaar oud zijn.

Eens buiten wandelen we nog een flink eind door tot op een plek waar de bus kort mag stoppen, want die kunnen nergens blijven staan. Het is dus een constant over-en-weer-gebel tussen gids en chauffeur. Maar we zien stukjes van het alledaagse leven, enkele Hutongs in nauwe steegjes, kleine shops en de vele souvenirverkopers met beeldjes, lakwerk, foto’s, hoedjes en andere prullaria. En dan al die grappige vormen van vervoer: scooters en fietsen in allerlei maten en soorten. Sommigen hebben gehandschoende handvatten of zelfs beschermende warme of plastieken omhulsels (winter = -15°, remember).

De Lama Tempel (Tempel van de Harmonie) is de mooiste van het Tibetaans Boeddhisme (1694).

Lama, denk aan de naam Dalai Lama. Het Lamaïsme heerst vooral in Tibet en Mongolië.

Via een reeks portieken betreden we een crescendo van krullende gebouwen, versierd met mooie gele en groen geglazuurde tegels. We passeren het Paviljoen Drum links en het Bell Paviljoen rechts. Vier bewakers in polychrome terracotta verpletteren duivels. Grillig.

Dan komen we aan het sandelhouten beeld van bewaker Weituo. Mensen aanbidden driebronzen Boeddha’s van het verleden, heden en toekomst op hun knieën, buigend met brandende wierookstokjes die naderhand in brandschalen worden weggegooid.

Ontroerend die devotie.

De meest spectaculaire Zaal van het Wiel van de Wet bevat een beeld van Tsongkhapa, grondlegger van de Leer van de Hoed, omringd door zetels voor monniken en daarachter 500 Arhats (discipelen). We eindigen in de kamer De Toren van de Grote Boeddha met een imponerend 26 meter hoog standbeeld van Maitreya, gesneden uit één enkele blok sandelhout.

De vele kleuren, beelden en versieringen prikkelen de ogen en lijken, voor ons Westerlingen, als sprookjes uit een andere wereld.

We rijden naar de Tempel van de Hemel. Iets helemaal anders: cirkelvormig, bovenop stijgende ronde plateau’s met trappen. Het heeft iets bijzonder schattig. Hier kwamen de keizers de hemel aanbidden voor regen en rijke oogsten. De unieke lay-out, bouwstructuur en decoraties bekleden een belangrijke plaats in de Chinese architectuurgeschiedenis. Absoluut fotogeniek en charmant.

Maar toch telkens weer de bedenking dat deze historische lust voor het oog zo vloekt met de soms effenaf troosteloze, grijze, eentonig aandoende, “communistische” woontorens overal. En ja, dan heb je weer moderne hoogbouw en de inner city is dan weer handig verbonden met de outer city door efficiënte verkeersringen. En dooraderd door superbrede straten met vele rijvakken. Maar wel tsjokvol verkeer.

Er volgt een Tea Ceremony. Ik verwachtte iets op z’n Japans. Niet dus. Nou ja, noem het dan een demo- en proefsessie, zo samen aan één lange tafel met die kleine glaasjes. Diverse smaken passeren de revue met uitleg en opschenkdemonstraties. Nadien kan je in de shop thee kopen, maar dat kent weinig succes.

De avond valt snel, al om 17:30 uur. Maar de stad vormt een kleurig lichtfestijn. We sluiten de

dag af met weer eens talloze gerechten op “de cirkel”. En dan volgt de onvermijdelijke Peking Duck. Je moet een stukje vlees en wat groente op een dun deeglapje leggen en zo binnensmikkelen. Mijn oordeel als foodie? Nou, ik at het natuurlijk al voorheen, maakte het zelf al klaar, maar ik was niet echt onder de indruk. Het zal aan mij liggen.

Storend is wel de manager die constant brullend zijn personeel instructies toeroept. Ik leer ook de lokale DMC-verantwoordelijke (incoming agency) kennen. Later in Shanghai zullen we onder het genot van een glas Belgisch bier-van-het-vat, wat over en weer ervaringen uitwisselen. Tja, ik had als B2B-DMC-agency enkel België. Maar hij …. gans China. Respect!

Het was een keivermoeiende dag. Ik deed 17 718 stappen (12,79 km) en dan moet je nog rekenen dat ik mijn mobieltje, gemonteerd op een frame om steady te kunnen filmen, bijna constant in mijn hand hield. Ik zag vandaag al zoveel Chinezen in allerlei maten en soorten. Maar nog geen enkele frietchinees! How come?

Dag 5: Xi’an: Powerbanks, Terracottaleger, Bell Tower en dumplings

Alweer onmenselijk vroeg op om met een ontbijtpakket om 5:00 uur te vertrekken voor de

binnenlandse ochtendvlucht met China Eastern naar Xi’an (twee uur). Onze koffers werden ‘s nachts weggehaald van buiten onze deur en samen met matching numbers geplakt op ons paspoort. Ter plaatse worden ze al in bulk voor-ingecheckt.  Voordien werd wel uitdrukkelijk gezegd geen batterijen of powerbanks in de ruimbagage te steken. Want alle koffers worden stevig gecontroleerd door de beveiliging. Wie in zijn valies iets verdachts heeft, wordt dan opgeroepen om het open te maken en uitleg te geven.

En dan volgt de security check. Elke vezel rond mijn lichaam wordt gecontroleerd en elke stuk

bagage wordt genadeloos opengemaakt. De bagageverdeling, het wat en hoe, is een pak grondiger dan het eigenlijk brave Zaventem. Mijn rugzak moet drie keer terug en dan komt het. Onze beider drie powerbanks worden eruit gelicht en naar een aparte counter gebracht, waar ze gekeurd worden en prompt aangeslagen “omdat ze geen CCC-label hebben”. Mijn grootste, gekocht bij Apple, gefabriceerd in … China, heeft één C. Geen benul waarover dit gaat. Er helpt geen lievemoederen aan, laat staan dat we dit niet wisten. Mijn: “Waarom…?” Antwoord: “Omdat de Chinese Aviation Authority dat zo beslist heeft”! ”Je kan hier een nieuwe kopen”. Ik verlies even mijn kalmte, verhef mijn stem. Een fout, Wim. Nooit doen bij Chinezen (en de meeste Aziaten) weet ik, maar ik voel me… bestolen.

Ook vele andere medereizigers maken hetzelfde mee. Hopelijk is dit geen businessmodel. Als ik dan bedenk hoe wij ongecontroleerd ons land laten overspoelen door allerlei Chinese rommel (hallo Temu, Shein) en onze bedrijven laten binnendringen door een land dat zijn hand niet omdraait voor spionage en infiltratie, dan …, ja dan … vult u zelf maar in.

Ik kwam gisteren al battery power te kort tijdens mijn shoots en ik voel me een beetje “ontmand”

. Voor de gate opengaat, ga ik nog haastig op zoek naar een elektronicashop om een nieuwe CCC te kopen. Aan een infokiosk kan mijn vraag in het Engels enkel via een vertaalapp, over en weer, opgelost worden. De shop blijkt zich helemaal aan het einde van een andere terminalhal te bevinden. Ik hol, ook op de loopbanden, bereik de shop, laat me snel een en ander uitleggen, beslis, wil betalen, het loopt mis. Ik zenuwachtig, toetsenbord voor code-intik gans anders dan bij ons, het lukt maar niet…

Nella belt: “Waar blijf je, we schepen in”. Ik zeg ‘laat maar’ aan de verkoper en sla terug aan het lopen. Bij de gate staan nog Karin en een boze Nella. Er was een privébusje naar het toestel voor onze groep georganiseerd. Deze gemist. Karin zegt diplomatisch: “Ik laat jullie even alleen”. Ik doorsta de Italiaanse furie.

Uiteindelijk blijkt alles probleemloos want de lokale passagiers schuiven nog aan en er is nog tijd genoeg. Echter, dagen later zal blijken dat ik mijn kredietkaart kwijt ben. Gewoon in die betaalterminal van die shop laten zitten in mijn haast. Story of my life.

Maar via de lokale gids kan ik op een Chinese webshop een nieuwe kopen, as we speak geleverd in het hotel.

Eens geland na de bagagecheck (weer in bulk rechtstreeks naar het hotel) stappen we de bus op richting Xi’an centrum.

We bezoeken er een enorme “kunsthal” (duidelijk ook verkoopzaal) pokkenvol schilderijen, beelden, interieurstukken, voorwerpen… Sommige typisch Chinees, anderen dan weer modern. Er zitten mooie dingen tussen, maar ik vermoed er bandwerkproductie achter. Andere kunstwerken zijn dan, naar mijn smaak, regelrechte kitsch. Maar eens er doorheen worden we (weer) “beloond”, nu met een westers/oosters buffet.

Volgens onze nieuwe gids moeten we zeker de lokale specialiteiten proberen die we aan aparte standjes kunnen scoren: een soort minihamburgertje en een noedelsoepje (veel noedels en bouillon, weinig andere ingrediënten). Het is duidelijk een plek voor toeristengroepen want vele andere nationaliteiten blijven aankomen. Ondertussen zie ik het verkooplegioen ongeduldig wachten tot we klaar zijn met eten.

We verlaten het centrum van de stad en rijden naar de site waar het wereldberoemde Terracotta-leger zich bevindt in drie grote hangars. Zeg maar het Mausoleum van keizer Qin Shi Huangdi.

Dit is dé attractie van Xi’an, dat hierdoor - vroeger nochtans een tijdje hoofdstad - zijn culturele en geschiedkundige betekenis kreeg. Eens aangekomen moeten we eerst langs demonstraties van hoe reproducties van terracottabeeldjes en dergelijke gefabriceerd worden tot “aandenk-objecten”.

Er is weer eens massa’s te kanaliseren volk. We doorlopen weer grondige security- én paspoortchecks, en mogen dan met een open shuttlebusje naar het centrale plein.

De eerste enorme hoofdloods bevat een breed en diep overzicht van de terracotta soldaten en paarden in kanaaltjes uitgegraven, zoals bekend van de beroemde foto's.

Er zijn enorm veel bezoekers. Het wordt wringen om perfecte foto's te kunnen nemen van deze wonderlijke opgravingen. Maar jawel, wat een bijzondere, historische bezienswaardigheid.

Het Terracottaleger werd in 1974 per toeval ontdekt door boeren die een put groeven in de buurt van Xi’an. Het omvat 9 099 levensgrote terracotta-krijgers, -strijdwagens en -paarden, gecreëerd voor de eerste keizer van China, Qin Shi Huangdi, en zijn begrafenis in de derde eeuw v.C. Het weerspiegelt de militaire macht en organisatie van de Qing-dynastie, en het illustreert ook de antieke Chinese overtuiging dat het hiernamaals een voortzetting is van het aardse leven.

Je kan helemaal omheen de opgravingen lopen en er zijn plekken waar je kan zien hoe de brokstukken samengesteld worden. Sommige kanaalvormige putten weerspiegelen volledige scènes. Andere beelden in volgende zalen staan in glazen vitrines te kijk. Omringd door al die uitleggende gidsen en hun verspreide groep, iedereen met oortjes in. Maar ik leer over de verschillende hiërarchieën van de soldaten, zeg maar het voetvolk, de officieren en achteraan de generaals. De restauraties blijken duidelijk

een titanenwerk voor nog heel lang. De beelden (en het enorme aantal) vormen een van de meest imponerende geschiedkundige bezienswaardigheden die ik ooit zag.

Keizer Qin Shi Huangdi's obsessie met de dood kwam tot uiting in zijn wanhopige zoektocht naar onsterfelijkheid door middel van levenselixers, die hij met kwik en jade probeerde te maken. Zijn obsessie en zijn angst voor sterven en de macht die hij kon verliezen, leidde tot de bouw van zijn enorme grafcomplex, inclusief paleizen en torens, en dus ook zijn Terracottaleger. 

De keizer nam waarschijnlijk zelf kwikpillen in, die hem door zijn alchemisten als onsterfelijk werden verkocht. Dit vergiftigde hem en leidde uiteindelijk tot zijn dood op 49-jarige leeftijd. Hij werd begraven samen met duizenden soldaten, hovelingen, concubines, arbeiders en hun families. Het beroemde Terracottaleger vormt daarmee een deel van dit grafcomplex. Maar dat hele leven gewijd aan die obsessie, kostte wel vele duizenden arbeiders het leven… *** Zie ook Ming Tombs, Beijing eergisteren.

Geen shuttle terug, maar een extra wandeling doorheen een soort entertainment-, souvenir-, attractiedorp met, zie ik daar zelfs gokpaleisjes? We nemen kort onze intrek in het enorme hotel, maar gaan dan alweer snel op weg naar het restaurant voor het avondmaal.

Deze is gelegen bij de mooi uitgelichte Bell Tower in het midden van een enorm rondpunt en kruispunt van vier brede avenues binnen de oude stadsmuren. Te voet moeten we eronderdoor via voetgangerstunnels. Weer spotten we meisjes in historische klederdrachten poserend met die schitterende Bell Tower op de achtergrond, meestal aangemoedigd door een verwoed fotograferende jongen, allicht het vriendje.

We gaan een sprankelend verlicht gebouw binnen via trappen buiten, wat ons een mooi overzicht bezorgd over dit plein met zijn schitterende geeloranje torenmonument.

De Bell Tower (36 meter hoog) is een iconische klokkentoren van hout en baksteen uit 1384, symbool van de stad. Oorspronkelijk gebruikt om het uur aan te geven en te waarschuwen, bevat ze nu een grote bronzen klok. De toren, nationaal beschermd cultureel erfgoed, werd gebouwd tijdens de Ming-dynastie en diende als een ceremonieel- en tijdwaarnemingsinstrument.

Het diner laat ons kennismaken met hun specialiteit: dumplings in allerlei creatieve vormen, kleuren en smaaksamenstellingen. Een feest voor oog en mond. Terug naar ons prachtige hotel, duidelijk in de betere buurt, zien we heerlijk verlichte parken en gebouwen die een gevoel van warmte en harmonie uitstralen. Het hotel is enorm, met lange gangen.

Ik ondervind moeilijkheden met de wifi. Ondanks mijn VPN en Holafly slaag ik er niet in de Chinese internetblokkades te omzeilen wat in Beijing wel nog kon. Ik probeer verhaal te halen bij de receptie. Natuurlijk vragen ze (per vertaalapp): “Welke programma’s”? Westerse sociale media kunnen niet, dat weet ik, dus zeg ik: “Google”. “Is verboden, mijnheer”. Dan beken ik: “En met VPN?” Ik krijg het verwachte antwoord: “Verboden in China”. Ze hebben hier in dit hotel duidelijk een beter blokkagesysteem, helaas. Die verdomde Great Chinese Firewall is niet te onderschatten. Bij het terugkeren, passeer ik een rijdende robot die instaat voor de … roomservice.

Dag 6: Xi’an/ ChongQing: De Pagode van de Wilde Gans, Park met tai chi-beoefenende oudjes, Moslimwijk, Chinese moskee, eetstraten en indrukwekkende stadsmuren.

De Pagode van de Wilde Gans is een boeddhistisch, vijf verdiepingen tellende bakstenen pagode (64 m hoog) in 652 n.C., gebouwd tijdens de Tang-dynastie.

Er omheen liggen parkgedeeltes die een mooi uitzicht bieden op de omringende stad.

In de parken beoefenen gepensioneerde ouderen Tai Chi, een verwonderingwekkend, mooi schouwspel.

Tai chi is van oorsprong een Chinese vechtkunst, veelal beoefend als een innerlijke bewegingskunst voor zijn gezondheidsbevorderende eigenschappen, maar ook voor zelfverdediging.

Maar ook ander vormen worden beoefend: sommigen bewegen traag en dan snel met een stok, anderen dansen met een badmintonracket. Met lange veelkleurige, lange wimpels moet je rondzwaaien zonder jezelf te verstrikken.  Een man slaat elegant en geconcentreerd met een lange zweep een grote tol. Achter hem beoefenen stellen allerlei stijldansen, anderen dansen op moderne muziek. Een koppel slaat simpelweg wat badmintonpluimjes over en weer. En overal staan prachtige (bronzen) beelden die oud-Chinese scènes uitbeelden.

Het is een bekoorlijk schouwspel. Dat duidelijk gaat over harmonie en balans. Een schitterend idee trouwens. Al zie ik het in ons kikkerlandje niet snel gebeuren.

Even over pensioen

Mannen gaan met pensioen op 60 jaar, vrouwen aan 55. Met de ooit one-child-policy was het

duidelijk dat het land afstevende op een onhoudbare vergrijzing en dus een pensioenprobleem. Die éénkindpolitiek was één van de grootste fouten van het communistische systeem toen. Bedenk even dat men zelfs beboet werd bij een tweede nakomeling. 45% van de vrouwen pleegden toen abortus. De populatie krimpte dan ook stevig, met 1,5 miljoen per jaar, zodat de leeftijdscurve drastisch kantelde. Ondertussen werd China als meest bevolkte land al voorbijgestoken door Indië. Nu wordt, na die vergrijzing, je bij drie kinderen zelfs gesteund met overheidsgeld… Alles kan verkeren, zei Bredero.

Terug de stad in naar de uitzonderlijke, en voor China unieke, Moslimwijk. We passeren niet ver van de Bell Tower, de eveneens prachtige Drum Tower, ook symbool van deze stad. Lees wel goed: de Drum Tower, niet de Trump Tower (deze kon ik niet laten liggen).

We begeven ons naar de unieke Moslimwijk waarin we een Moskee Chinese stijl zullen bezoeken. Uniek, want totaal niet zoals moskeeën elders in de wereld.

Een poortornament geflankeerd door typische “Chinese leeuwenbeelden” wordt de start van een feestelijke straat, een festijn van kleurige, lichtjes blikkerende aaneenschakeling van streetfoodachtige winkeltjes. Het is amper halfweg de ochtend en alles is al volop in gang.

Ik zie lokale granaatappelbereidingen, variaties candy fruit, allerlei onherkenbaars-op-een-stokje, pannenkoekachtige vellen, verdacht pruttelende potten bouillon vol vetogen, opzichtig uitgesneden, gefrituurde octopus en inktviscreaties, ribbetjes, drumsticks, gekookte varkenspoten en geitenkoppen, rare broden - het houdt niet op.

Ook hier en daar op toeristen gerichte fancy hoedjes en petjes en klassieke prullaria.

Het is redelijk rustig wandelen, al blijft het opletten voor overkapte brommertjes, scooters en fietsen met pakweg een lading geplette kartonnen dozen. Fluo-geklede straatvegers zijn aan de gang met lange bijeengebonden takkenbezems.

We moeten ons opeens door nauwe, slecht één persoon toelatende, straatjes en gangen in een eerder marginale, arme buurt wriemelen om dan verloren in die côté, die zogezegde Grote Moskee binnen te treden. Er is niks moskee aan, wat mij betreft. En het is ook niet echt groot. Overal dezelfde Chinese karteldaken en krulpaviljoentjes, weliswaar in een smallere, tuinaangelegde slenteromgeving. Rustig, betoverend, verrassend. En een zeker ying en yang-gevoel.

De Grote Moskee (zowat de enige in China)

De bouw ervan werd tijdens de Tang-dynastie (742) opgetrokken volgens de principes van de Chinese architectuur: verschillende hallen, opeenvolgend achter elkaar gebouwd. De hallen dateren uit de 14de eeuw.

Eigenlijk werden ook Chinese boeddhistische tempels volgens datzelfde principe geconstrueerd. Een draak kan b.v. staan voor een minaret. Daardoor lijkt de moskee van Xi’an niet op "standaardmoskeeën", al zijn er wel wat “Arabische” versierselen.

De moskee wordt steeds nog door de plaatselijke moslims voor het gebed gebruikt. Op een gewone dag zowat 500 gelovigen, op een vrijdag tot 2 000. Sommige ouderen spreken nog Arabisch, jongeren niet meer.

Maar de algemene indruk van deze plek is eerder knus en charmant en zeker niet schreeuwerig imponerend zoals voorheen bezochte sites.

Terug doorheen de foodspektakelstraat, begeven we ons wat verder naar een van de poorten van de belangrijke stadsmuren die de oude stad beschermden. Dus weeral een trappenklauterpartij naar boven, maar zeer de moeite waard, met prachtige uitzichten op de oude en moderne stad.

De oorspronkelijke stadsmuur van Xi’an werd in vier jaar tijd gebouwd met aarde, kalk en

kleefrijstextract. Wat later verder met bakstenen afgemaakt. Na de uitbreiding werd de muur zo'n 12 tot 14 meter dik. Het omsluit een gebied van ongeveer 14 km³, 13,7 kilometer lang. Er zijn vier belangrijke poorten in de muur, met bij elke poort schildwachten in drie torens. Vandaag de dag is de muur grotendeels intact. Je kan de hele omtrek van de muur bewandelen, maar dat doen we natuurlijk niet want straks wacht ons... de Yangtze!

Het lunchrestaurant biedt een fantasievol, met een draak gedecoreerd, buffet in een red carpet-achtige, soort vaudeville showtheater met een toneelpodium, catwalk en rode, zware gordijnen. En uniek qua show cooking: we zien hoe uit een stuk deeg meterslange noedels uitgerekt, geknipt en gekookt worden. Een handigheidsshowtje op zich.

Even toch over de Chinese keuken (mijn mening)

Ik heb een liefde voor de Aziatische keuken, maar dan zet ik de Chinese die ik proefde helemaal

onderaan. Vergeleken qua creativiteit, smaak, presentatie, umami, enz… onder Thais, Cambodjaans, Vietnamees, Indonesisch, Maleisisch…  Ik kan er niet aan doen. Ondanks mijn open-minded wereldkeukenvoorliefde. Als Bourgondiër en hobbykok waag ik me regelmatig aan Oosterse, exotische exclusiviteiten. Maar wild kapot gehakte kippenbouten, gekookt vlees in een met onduidelijke groenten zwemmende bouillon en zo, lijken me onaantrekkelijk en sommige onduidelijke gerechten deden me snakken naar … smaak.

Dan op naar de luchthaven. Dezelfde bagageprocedure, koffers terug te vinden meteen in de kajuit. Eens geland in Chongqing, volgt een rit door een spectaculair decor van autostrades en niet ophoudende, blijvend uitdijende agglomeraties.

'Cyberpunkstad' Chongqing telt 12,9 miljoen inwoners. Afhankelijk van hoe je het bekijkt. Chongqing is een stadsprovincie. Met de niet-stedelijke ruimere omgeving erin vervat, komen we aan 32 miljoen. In dit geval de grootste stad ter wereld. Een stad driemaal België qua inwoners en zo groot als Oostenrijk, da’s 2,5 keer ons landje qua oppervlakte. Qua perspectief en relativering doen deze cijfers een en ander met deze mens…

De stad ligt aan de middenloop van de rivier de Yangtze en ontstond waar de rivier de Jialing

uitmondt in de Yangtze. De rivieren zijn de basis van het ontstaan van de stad. Daardoor werd Chongqing de eerste binnenlandse handelspost, voornamelijk vanwege zijn haven. Hierdoor werd de stad bekend onder buitenlandse handelaren. Ze was zelfs hoofdstad tijdens W.O. II, tijdens de oorlog met Japan. Nu is het vooral een wervelende industriestad. Zo zijn ze hier wereldleider in het produceren van laptops.

We passeren onderweg de grootste “overpass” ter wereld, een kruising van snelwegen via bruggen op en over elkaar. Indrukwekkend.

Aan de kade van Raffles City aangekomen zien we de Yangtze Explorer II onder een grote brug zoals we er nog velen zullen zien.

Het rivierschip ligt aangemeerd aan, wat overal zal terugkeren, een soort overdekte, drijvende passageponton. Via een glibberige trap - het regent - en een loopbrug bereiken we die ponton.

Daar incheckcontrole, dan hutbetreding en ons eerste avondmaal aan boord in restaurant Dynasty. Softdrinks, bier en wijn zijn inbegrepen, maar bruiswater niet, een Chinees raadsel. Opmerkelijk: het bedienend personeel draagt speciale, doorzichtige mondmaskertjes.

Ondertussen glijdt het schip in de donkerte langs de spectaculaire skyline vol lichtjes van

Chongqing. We installeren ons. Nella pakt uit, ik ga de bar verkennen. Noël Slangen, communicatiespecialist en politieke ex-spindoctor, is medepassagier en we geraken aan de praat over “de geneugten van enkele dranken en onze China-impressies”. Maar het bed wenkt al snel.

Weer een dag boordevol impressies om te verwerken.

Dag 7: Yangtze, Shibaozhai (271 km)

’s Ochtends ontbijtbuffet, tai chi voor de liefhebbers, een veiligheidsbriefing en presentatie van het schip door asst. C.D. Nathalie. Voor ons in de conferentiezaal. Er is nl. ook een Franse groep aan boord met C.D. Frédéric, hun infosessies gaan door in de bar. Opmerkelijk in

De Yangtze Explorer II kan 129 pax bevatten en heeft 130 crew. Dat is één op één, een verhouding dat bij oceaancruisevaarten staat voor topluxe.

Het schip blijkt pas in de vaart sinds mei 2025. Het telt zes dekken, de onderste is voor de ontscheping en je kan er mahjong spelen. Op dek twee: het restaurant en de receptielobby met o.m. gidsen Bernard en Mina in gele jassen. Hun nut? Ze spreken Engels.

Dek drie bevat winkeltjes. Op dek vier vinden we de gezellige Velvet Lounge met espressomachine en een theater met 110 plaatsen. Op dek vijf de Explorer bar. Dek zes is het openluchtdek met de Pano lounge, waar ook ’s ochtend Tai Chi beoefend wordt. De hutten zijn ruim, comfortabel, al ontbreekt het wel aan genoeg storage room. Het verwarmde toilet is Japanse stijl met volop knopjes die verstelbaar met water reinigen, drogen, parfumeren… Toch leert uiteindelijk een oude wijsheid me: “No job is done until the paperwork is done”.

Over Chinezen

China bestaat uit 56 nationale, zeg maar, etnische groepen. Chinezen zijn moeilijk te lezen.

Daarmee bedoel ik dat het uitdrukken van emoties niet hun grote sterkte is; hun lichaamstaal is helemaal anders. Dat vergt van ons een aanpassing. Een pijnpunt is dat ze zeer gevoelig zijn voor gezichtsverlies. Ze vermijden angstvallig kwetsbaarheid, fouten toegeven kunnen noch willen ze niet. Ook belangrijk: Chinezen zijn chauvinistisch. Op hun wereldkaart staat China centraal, niet Europa. Wij staan in het hoekje.

Chinezen zijn ook heel zenuwachtig, want ze staan constant onder stress. Ze moeten studeren, slagen, een partner vinden, trouwen, een kind krijgen, hun job behouden, rondkomen, zich opwerken, rijk worden. Een burn-out is not done. Of, op zijn minst, het zal onder de radar blijven. En ondanks problemen als hoge woningprijzen en zo, heerst er toch een merkwaardig vooruitgangsoptimisme.

Het is heerlijk varen op de rivier. Toch zit iedereen klaar voor de eerste voordracht door Stefan Blommaert: “Evolutie van economie en technologie in China”. Informatief, ogen openend en inzichtverruimend. Mijn besluit? Wij staan achter, folks!

We leggen aan in Shibaozhai, dat Edelstenen Fort betekent.Na de middag stappen we aan land

over een loopbrug op een rij pontons. Daar wachten ons verschillende tuktuks op, van twee- tot achtzitters, maar we wandelen in groep door het dorpje en zijn “Hello-straat”, zo geheten omdat bij alle winkeltjes de verkopers hello zeggen om je aandacht te wekken. Specialiteiten hier zijn pomelo’s en zo sappige sinaasappels dat je die gewoon met een rietje erin kan leegslurpen.

De huizen zijn meestal heuse familiehuizen, waarin drie generaties samenwonen en voor elkaar zorgen, dus kleinkinderen én grootouders. Voor we de brug betreden die naar het eiland leidt, bemerken we beelden die de twaalf Chinese dierenriemtekens uitbeelden: rat, os, tijger, konijn, draak, slang, paard, geit, aap, haan, hond en varken. Ikzelf ben een aap. Het is niet anders.

Op de eilandheuvel, niet ver van het schip, staat als uniek hoogtepunt een negen verdiepingen tellende pagode met bovenaan de Purple Rain Pavillion, een Boeddhistische tempel. Het bouwwerk is een juweeltje qua constructie, zo aandoenlijk vastgeklampt tegen de helling van dat eilandheuveltje. Je kan het beklimmen tot aan de tempel op de top, vanwaar een mooi uitzicht wacht, al is het een grijze en miezerige dag. Ik leer ook dat het waterniveauverschil hier tot dertig meter kan gaan. Vroeger waren er ook ontzettend veel overstromingen, die nu opgelost zijn door de Drieklovendam. *** zie morgen.

De rode, houten pagode is een belangrijk historisch en cultureel monument en een populaire toeristische attractie, bekend om zijn merkwaardige architectuur, fresco's en het uitzicht. Volgens een legende zou de heuvel zijn ontstaan uit een steen die de godin Nüwa na een hemelse strijd had achtergelaten.

We varen door naar Wushan (490 km).

Er volgt een korte workshop met een demonstratie van zijden borduurwerk. ’s Avonds worden

we uitgenodigd op een aperitief van redelijk smakeloze schuimwijn met een speech door de kapitein in het Chinees, vertaald door een assistent. Enkele bemanningsleden worden voorgesteld. Petchi en Ladi, een Filipijns muzikaal duo beginnen te performen. Maar de zangeres haalt regelmatig uit met belachelijke, vervelende, overdreven tremolo’s. En drie grote panda’s komen meedansen en huppelen, wat ik direct vastleg op video om naar kleindochter Sofia door te sturen.

Dag 8: De Drie Kloven: Xiling, Wu en Qutang, Wushan, sampams en stompneusapen

Al vroeg varen we doorheen de eerste kloof van de fameuze drie, de Qutangkloof, kort, smal maar daardoor best spectaculair. Het bezorgt me een soort Noors fjordengevoel.

We meren aan in Wushan, stappen over op een sightseeing ferry die de “drie kleine kloven” in de zijrivier de Daning dieper doorvaart. Ik verover me een strategisch plekje voor foto- en video-shooting want het ziet er veelbelovend uit. Bergtoppen waar mysterieuze mist boven hangt, groene heuvels en rotsen vol uitbundige begroeiing en watervalletjes.

Onderweg verwonder ik me nogmaals over de zovele bruggen en treinverbindingen, ook hier. China is echt een rijk van overweldigende infrastructuur. Eeen land duidelijk bestuurd door ... ingenieurs. Maar nu, even toch, meer pure natuur.

Halverwege, en later ook op andere plaatsen, bemerken we in de rotswand grotten, holen eigenlijk, met daarin houten doodskisten, een eeuwenoud begrafenisritueel van het volk Bo, voor de rijken. Zo lagen ze dichter bij de hemel. Een stille getuigenis van duizend jaar menselijke activiteit. Al is het verwonderlijk hoe ze daar geraakten met die steile wanden.

Niemand weet precies hoe ze het deden, weer een zoveelste raadsel.

We belanden bij de Maduhe, nog een zijrivier waar sampans op ons wachten voor verdere, nog dichtere verkenning. We stappen over en de gezette gids blijkt een entertainer die ons zelfs aan het meezingen krijgt met een Chinees lied. Hij daagt me uit ook te zingen en voor ik het weet zet ik: “En we gaan nog niet naar huis” in. De hele boot zingt mee: “Bijlange niet, bijlange niet”. Jawel, sfeer aan boord van deze heerlijke riviertrip. Bij de terugkeer bemerken we op een touwen loopbrug een paar stompneusapen. We stappen weer over op de ferry, terug naar Wushan.

Later op de middag varen we nog door de Wu-kloof met leuke namen als de Piek van de Klimmende Draak, de Piek van de Godin en de Piek van de Vliegende Feniks. Later passeren we de langste, laatste kloof, de Xiling-kloof. We eten vroeg want rond acht uur komen we aan bij de fameuze Drieklovendam met een unieke passage door de gigantische hydro-elektrische scheepslift, de grootste en meest technische ter wereld. Niet te missen.

Het is vrij spannend, zelfs luguber dat binnenvaren ervan en dan dat traag zakken over zo’n hoogte en dan langzaam onderaan het zicht op de veel dieperliggende rivier zien opdagen… Een unieke, spectaculaire belevenis.

De Yangtze Explorer II  is een van de eerste luxe cruiseschepen ter wereld, speciaal ontworpen (140 meter lang) om dit wereldwijd unieke bouwwerk te passeren. Onder de beste omstandigheden ontdekken we (+- een uur lang) deze grootste en meest technische scheepslift ter wereld. Het is een belangrijk onderdeel van het Drieklovendam-project. Het vergt een uiterst nauwkeurige, technische uitdaging. De ingenieurs maken gebruik van een gigantisch tandwiel- en tandbeugelsysteem, ondersteund door 256 draagkabels die perfect synchroon werken.

Dit systeem functioneert als een soort solide, verticale spoorweg voor schepen tot 35 000 ton. De kamer met daarin het schip en zijn watervolumes wordt zo met millimeterprecisie 113 meter (de hoogte van pakweg de Brugse O.L.V.-kerk) omhoog of omlaag gebracht.

Het is een belevenis als een perfect concert tussen menselijke knowhow, vakmanschap en natuurspektakel. Een unieke ervaring die 40 minuten duurt, wat heel wat sneller is dan de traditionele sluizen. De oorspronkelijke vijftrapssluizen duurden namelijk drie tot vier uur. De scheepslift is dus een sneller alternatief. Wetenswaardig is dat de ingenieurs de mosterd haalden bij de Belgisch scheepslift van Strépy.

Op het buitendek maak ik kennis met Dr. William Van Impe, Em. Professor aan de Universiteit Gent (faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur en directeur-diensthoofd van het Laboratorium voor Grondmechanica), die me nog meer details, inzichten en feiten vertelt over andere grondwerken en hun geotechnische specificiteiten, zoals de ondersteuning van de Toren van Pisa. Ik ben onder de indruk dat op zo’n bijzonder moment dergelijke autoriteit hier als passagier bij aanwezig is.

De Drieklovendam in de Yangtze bevindt zich in het hart van China en werd in fases gebouwd tussen 2003 en 2012. Het monumentale bouwwerk is een staaltje van moderne techniek dat niet moet onderdoen voor het Panamakanaal.

De Drieklovendam is de grootste waterkrachtcentrale en dam ter wereld. Ze werd gebouwd om overstromingen tegen te gaan, schone energie op te wekken en de scheepvaart te verbeteren.

De dam op zich levert al 1% van alle energie van China. En er zijn hier nog volop andere dammen. Zonnepanelen b.v. zijn een boomende business (DS op heden: er is overproductie door oversubsidiëring, de sector zakt in een crisis…).

De bouw begon in 1994 en werd in 2006 voltooid. Het project omvatte ook de bouw van een enorm stuwmeer, wat leidde tot de gedwongen verhuizing van meer dan een miljoen mensen, die allemaal moesten vergoed en geherhuisvest worden. Afhankelijk van diverse factoren kunnen de sluizen en lift tot 120 schepen per dag verwerken. Op reservatie.

Wat een dag vol bijzondere ervaringen was dit!

Dag 9: De Drieklovendam + Museum

’s Nachts rond één uur aankomst in Yichang. Na het ontbijt vertrek per bus, een uurtje rijden. We bezoeken eerst het museum (2022) dat ons uitgebreid kennis laat maken met dit wonderproject o.m. via allerlei audiovisuele hoogstandjes. En we worden omvergeslagen door aantallen en superlatieven. Wat een onderneming! Nadien wandelen we door een park met nog stukken refererend naar die werken, zoals camions en graafmachines. Aan de rand van de rivier krijgen we dan een frontaal uitzicht op deze indrukwekkende, brede dam met wat verder rechts de vijftrapsluizen.

De dam is 2 335 meter lang en 185 meter hoog, met een stuwmeer dat meer dan 600 kilometer

landinwaarts reikt. Ze bevat 34 turbines, bestaande uit 32 hoofdgeneratoren van elk 700 MW en 2 kleinere centrales, resulterend in een totale capaciteit van 22 500 MW. Ze maakte een einde aan de ellende van overstromingen en vaarbeperkingen, want vanaf dan kwam er controle over stroming, waterkracht, waterbrongebruik en een verbetering qua navigatie en ecologische en milieubeschermende factoren.

Terug aan boord wordt een sessie acupunctuur voorzien en de tweede voordracht door Stefan Blommaert over “De almacht van de Chinese communistische partij”. En ’s avonds de film Red Cliff. Ik gebruik de eindelijk wat vrije tijd om schrijfwerk in te halen, en foto’s en video’s te editen - een schijnbaar hopeloze zaak.

Dag 10: Wuhan, Het Paviljoen van de Gele Kraanvogel

In de ochtend verzorgt lector Stefan in de bar een korte “Introductie in de Chinese taal.

Het Chinees kent 400 klanken en 40 000 tekens (!) waarvan 8 000 gekend door “universitairen” en de gewone mens zo’n 4 à 5 000. Maar een woord kan tot tien verschillende betekenissen hebben, afhankelijk van toonhoogte en het gelegd accent.

Er volgt een presentatie en demo van het interieurverfwerk van “Hengshui”. Maar ik kijk alweer uit naar de derde lezing “De nieuwe Zijderoute – wereldwijde Chinese investeringen”.

Besluit: China neemt op kousenvoeten belangrijke, strategische, economische en geopolieke posities in.

Rond drie uur komen we aan in Wuhan.

Wuhan (10,5 miljoen inwoners), was ooit de thuishaven van buitenlandse handelsconcessies vanwege zijn zeer centrale ligging en de rivier. Ook kende de regio vele gewapende conflicten. En uiteraard… bekend vanwege de start van SARS-CoV-2 (Covid19). Hier worden in mei populaire dragon boat races gehouden. De biomedische en farma-industrie is in Wuhan sterk vertegenwoordigd. Zo kopieerden ze hier het, van oorsprong Belgische Fentanyl (Janssens Farmaceutica) en hebben nu, na Sjanghai, de grootste productie ervan. Ook scheepsbouw (met een link naar Nederland) blijkt belangrijk. In de zomer kan het hier tot 40° worden, maar ’s winters amper 0°, waarbij de tussenseizoenen eerder kort te noemen zijn.

We gaan met de bus (30 min.) het emblematische Paviljoen van de Gele Kraanvogel bezoeken. Bootgids Bernard: “Waaraan herken je dat je in het centrum van een Chinese stad bent? Als je Mc Donalds, Wal-Mart, Burger King, Starbucks, en zo ziet”. Na Deng Xiaoping werd de Westerse aanbidding een feit. Ook ons schoonheidsideaal: vrouwen laten hun spleetogen verminderen, hun neus verhogen, hun wangen zoals Victoria Beckham. 

Aangekomen begeven we ons naar een minibusstation vanwaar we met kleine, open, eigenlijk, trammetjes naar de voet van het Paviljoen zoemen. Enkele uitslovers gaan te voet.

Het Paviljoen, meermaals herbouwd, telt vijf verdiepingen (180 treden), maar er is ook een, nogal rudimentaire, lift. Gelukkig.

Het wonderlijke gebouw blijkt een waardevol monument van de Chinese kunstgeschiedenis. En van bovenaf hebben we een schitterend uitzicht over de stad met zijn wolkenkrabbers en de Yangtze rivier.

Het Paviljoen van de Gele Kraanvogel is een iconisch monument, bekend om zijn architectonische schoonheid en zijn rol in Chinese poëzie en legendes. 

De toren staat bekend om zijn indrukwekkende, traditionele Chinese architectuur en is een belangrijk herkenningspunt in de stad.

Op de terugweg leggen we Bernard het vuur aan de schenen met vragen over Taiwan en Hong Kong. De spannendste gaat over het ontstaan van Covid in deze stad. Bernard, kampioen in het ontwijken en omzeilen van lastige vragen, beweert quasi onverbloemd dat het kwam door Amerikanen die hier toen op een congres waren. Kijk eens aan...

Wegens de uitbraak van het coronavirus werd de stad in januari 2020 in totale quarantaine geplaatst. Dit totalitaire zero-covidbeleid was veel rigoureus strenger en langer dan bij ons. Er zouden zowat 168 000 besmettingen zijn geweest. De verlammende isolatie hakte wel erg zwaar in op het leven en het gemoed van de lokale inwoners. Nu kennen ze hier weer een groei van 5%.

Bij de afvaart naar Jiujiang (490 km) is het al donker en op gevels en flanken van vele gebouwen rond de rivier worden lichtspelen door middel van bewegende, kleuren- en dessin- veranderende lichtpartijen weergegeven. Magalie kondigt de afvaart over de P.A. aan als een “uitvaart”, haha. Niemand let er op. Deze ex-broadcaster daarentegen.

Het is een kleurrijk feest voor het oog, niet te missen, want tijdens de dag leek Wuhan een banale, grijze moderne stad.

Er volgt een infosessie met Magalie, want de volgende dag beloofd wat gecompliceerder te worden. ’s Avonds is er een karaokeavond in de conferentiezaal. Weinig songkeuze, maar er wordt wel duchtig gezongen…

Dag 11: Jiujiang, kabelbaan, Lushan Nationaal Park, Meilu Villa, Huiling

Om 7:45 uur vertrekken we al met de bus naar het kabelbaanstation van het Lushan Nationaal Park (Unesco) (35 min.). Daarna zitten we tien minuten op de funicular richting top van de berg. In zo'n cabine kunnen ongeveer 25 mensen. Vandaar maken we een transfer in toeristische wagentjes naar een bloemenpad aan de rand van een meertje. We bewandelen via trappen en paden een deeltje van het charmante park vol rotsen met Chinese tekens, bamboe, geavanceerde bewegwijzering van de vele wandeltrajecten, lieflijke bronnetjes en vele bijzondere bomen.

De naam Lushan betekent ‘Berg met Strohutten’ en ziet uit over het Poyang Meer in het zuiden en de Yangtze-rivier in het noorden. De berg wordt beschouwd als een van de mooiste van het land en trekt dan ook veel Chinese toeristen. Vreemde pieken, steile kliffen, rare rotsformaties, heldere meren, watervallen en grotten, met daarboven steeds een bewegende symfonie van wolken. De hoogste piek is 1 543 meter.

De Lushan werd in de tweede helft van de 19de eeuw een vakantieoord voor rijken, regeringsambtenaren en buitenlanders. De meesten werden in een draagstoel langs een steil pad van negen kilometer naar boven gedragen. Zo ook Chiang Kai-Shek, die er zijn zomerresidentie had (zie verder). Er zijn zowat 200 historische gebouwen. De locatie wordt ook beschouwd als de wieg van landschapskunst en pastorale poëzie.

Dan volgt een langere tocht, zo'n duizend treden, doorheen de Yingxui-vallei. Naar verluidt altijd vol bloemen en met spectaculaire uitzichten. Maar het is een mistige dag, helaas geen vergezichten. Ikzelf doe een stukje naar twee belangrijke uitzichtpunten, waaronder De Hemelse Brug (twee naar elkaar reikende rotsen, wie springt?) maar ik keer dan terug, om met wat anderen, met de bus naar het eindpunt te gaan. Aldaar kunnen we afdalen naar de Maanpoort die verder leidt naar de Grot van de Taoïstische Onsterfelijke.

We maken kennis met enkele Taoïsten, wat leuke fotomomenten en een haperend gesprek

oplevert. Ze leren me o.a. hoe ik mijn handen moet vouwen in een Chinees dankgebaar. De grot en de religieuze Bamboebos Tempel zijn intiem en schattig mooi, zoals het altaar met beeldjes waar onze drie Taoïsten bidden, buigen en wierook branden.

We lunchen in het Long Hao Holiday Hotel, waar vlees buiten te drogen hangt. De namiddag staat in het teken van een bezoek aan de Meilu Villa.

Dat is de beroemdste villa van de berg, in Europese stijl gebouwd in 1903 door een Britse dame. Het gebouw was getuige van belangrijke bijeenkomsten van de Chinese Communistische Partij. Ze diende ook als residentie voor leiders zoals Chiang Kai-Shek en Mao Zedong.

De gids confronteert me met een stuk totaal vergeten middelbare geschiedenis. Over Kwo Min-Tang, Zhue Enlai, de Chinees-Japanse oorlog, de afsplitsing van het opstandige Taiwan, en ga zo maar door…

Villa Meilu heeft een elegante stijl met een open terras en veranda’s, omringd door een tuin met prachtige magnolia's en Amerikaanse trompet klimplanten met trompetvormige bloemen die kolibries aantrekken. Het buitenbad, het lentebronnetje, het bamboebos in de tuin zijn nog allemaal zoals toen.

We keren terug naar het dorpje Huiling. Een dorp, omsloten aan drie kanten door bergen, vol mooie villa's in eclectische stijl. We hebben wat vrije tijd om rond te wandelen in de straten met volle winkeltjes. Het is koud en helaas zijn de meeste winkels gericht op Chinese toeristen. Gedroogde vleesbrokken in plastieken zakjes of metalen blikken… iemand?

Ten slotte dalen we weer af met de kabelbaan en worden we per bus terug naar ons schip gebracht. Rond vier uur vertrekt het schip richting Nanjing (445 km).

We volgen een informatievergadering over de ontscheping. Boordfacturen moeten betaald worden, koffers gepakt. We worden uitgenodigd voor een kort moment in de ontvangsthal, waar een traditionele Leeuwendansparade plaatsvindt. Op paukenslagen dansen een rode en een gele leeuw rond de mensen. En gaan dan liggen op de grond, klaar voor een fotoshoot. Een leuk shotje Chinese folklore.

Na het afscheidsdiner volgt een show van de bemanning in de conferentiezaal. Het is aandoenlijk om zien hoe stewardessen en ander personeel wat Chinese dansjes in kostuum ten beste opvoeren.

Dag 12: Nanjing, HST-trein, Shanghai

Koffers buiten voor 9:00 uur en hut verlaten. Om 10:00 uur stelt Magalie het aanbod toekomstige Knack Reizen voor en dan volgt een informeel vragenuurtje met Stefan en Bernard, dat nog wat extra informatie en inzichten oplevert, zoals: Wat kunnen wij leren van de Chinezen?

Tijd om afscheid te nemen van ons weekje op deze rivier. Ik vond de Yangtze qua rivierbelevenis, buiten de Drieklovendoortocht, minder qua schoonheid vergeleken met pakweg de Douro, Donau, Rijn, Mekong…. Ik vaarde hier wel onder meer bruggen door dan in mijn vorig leven samen, haha, dat wel. Maar don’t get me wrong; met Beijing, Xi'an en Shanghai erbij is het wél een boeiend reispakket, echt de moeite waard.

Weetje: Op de Yangtze legden we in totaal

1 985 km af (dat is zowat de afstand in vogelvlucht tussen Parijs en Kiev).

Na de middag komen we aan in Nanjing, een rijke megalopolis en gaan per bus naar het restaurant Dai Pai Dang, gevolgd door een verkenning van de historische en culturele stad Nanjing. Hier serveren ze gelukkig, het ook bij ons bekende Tsingtao bier, echte pils i.p.v. flutjessmaak.

Nanjing was tien keer hoofdstad van China en was getuige van de zogeheten Gouden eeuw van de Ming-dynastie en de geboorte van de jonge republiek in 1911.

We gaan naar het uitgestrekte Xuanwu-meer dat midden in de stad ligt. Duidelijk een ontspanningspark met roei- en toerbootjes, toeristentreintjes en noem maar op. Onderweg naar het treinstation kunnen we vanuit de verte een blik werpen op de stadsmuren van de Ming-stad, de langste ter wereld. Onze gids ratelt maar door aan één stuk. Ik vrees even dat ze zonder adem zal vallen. “So…, so…, so…”

We stappen uit aan het indrukwekkende station van Nanjing (meer een vliegveldgevoel, met weer eens controles en massa’s volk). Hier zullen we sporen naar Shanghai met de hogesnelheidstrein, (high) bullet train (kogeltrein) geheten. Grappig: in het station rijdt een robot rond, vol camera’s en met daarop: Police!

Opmerking: Zoveel geavanceerde technologie, overal toegepast en onze realiteit al meestal vooruit, maar publieke aankondigingen zijn verschrikkelijk. Onbegrijpelijk dat die altijd té luid en vooral schreeuwlelijk en overstuurd zijn.

De rit duurt amper een uur en een kwart. De trein haalt snelheden tot 340 km/uur. De vaste genummerde zitplaatsen in tweede klasse zijn ruim, comfortabel en met snelle wifi. Er heerste vooraf wel wat animositeit want we werden aangespoord heel snel in te stappen. De trein zit op een scherp tijdsschema.

HST-business klasse heeft zelfs vergaderruimtes en computerfaciliteiten waar CEO’s rustig hun ding kunnen doen. De HST heeft ook als voordeel dat zij bij tyfoons wel operatief kunnen zijn en vliegtuigen niet.

Het spoorlijnnetwerk in China beslaat zowat 40 000 km. Binnenkort zal dat allicht nog verdubbelen en spoedig komt de Maglev trein op magneetzweefband eraan, wat snelheden tot 505 km/uur kan opleveren.

Er zijn in China dubbel zoveel HST-lijnen als in de rest van de wereld.

In Shanghai aangekomen, gaan we per bus naar het Amara Signature Hotel (30 verdiepingen) waar we ook het diner, een internationaal buffet, nemen. Onze moderne kamer biedt weer eens uitzicht vanop bed op een open badkamer, waar je dus je badende partner kan bewonderen, maar ook zittend… je weet wel. Er is wel een verborgen gordijnknop. Lichten aansteken bezorgt kopbrekens, want de ene doet automatisch andere uit. Het wordt even puzzelen, ... op z'n chinees.

Dag 13: Shanghai: Jade Boeddhatempel, Museum van Shanghai, zijdefabriek, The Bund, Nanjing Road

Onze gids stelt zich voor als Fiona, hoewel ze May heet. Een vrolijk, sympathiek kind, beste en leukste gids van de trip. We krijgen allen een kaartje met in het Chinees en Engels het opschrift: “Ik ben verloren. Help me. Bel mijn tour guide Fiona op nummer …”

Shanghai is de economische grootstad (24,9 miljoen inwoners, de agglomeratie 41,6 miljoen) in de welvarendste en duurste regio van het land. Een woning, appartement dus, kost hier gemiddeld 15 000€/m². Het is de grootste havenstad ter wereld, gelegen aan de Oost-Chinese Zee. Host city van de Wereldtentoonstelling Expo in 2010. Deze stad staat duidelijk “open for foreigners”. Van de bevolking zijn slechts de helft echt lokale Shanghainezen, de rest komt van daarbuiten.

Shanghai wordt doorsneden door de rivier Huangpu met ten westen de oude stad en de Bund en ten oosten het financiële moderne deel Pudong met zijn vier beroemde wolkenkrabbers: de karakteristieke Oriental Pearl TV Tower, het Shanghai World Financial Center (de “Bierflesopener”), de Jin Mao Tower (de “Pagodetoren”) en sinds 2015 de Shanghai Tower (632 m).

Wat losse, leuke weetjes:

-          Shanghai telt 635 Starbucks, elke vier minuten vertrekt er een bullet train (340km/u) naar Beijing (reistijd: 4,5 u).

-          Chinezen werken er 5 à 6 dagen/week min. 8 à 10 tot soms 14u/dag ( b.v. internetbedrijven). Het zogenaamde 996-systeem: van negen tot negen, zes dagen per week.

-          In november 2024 vonden op er op tien dagen drie tyfoons plaats.

-          Over en onder de rivier Huangpu gaan tientallen bruggen en tunnels. In soms slechts enkele jaren gebouwd (+ metro’s + ferry’s). Hallo Antwerpen.

-          Naast vele metrolijnen zijn er nog duizend buslijnen, taxi’s en fietsjes natuurlijk. Toch is hier het verkeer een pijnpunt.

Over thee, koffie en Starbucks.

China. U denkt aan thee? Nee hoor. De aanwezigheid van alleen al Starbucks vertelt een ander verhaal. De intro van McDonald's en KFC was in die tijd een culturele schok. Aanschuiven, bestellen, dan pas een stoel, een nummertje krijgen, zelf afruimen? Maar het werd een ramp voor de toen lokale gezellige koffieshops en theehuizen. Maar er blijkt een retrotrend met “Luckin Coffee”. Terug naar gezelligheid, service en goedkoper, naar het schijnt. Laat ons hopen.

Ons eerste bezoek, de Jaden Boeddha Tempel is erg de moeite waard. We lopen van het ene gebouwtje in het andere. Elke hal biedt weer ander Boeddhabeelden of monsterlijke krijgers en zo. Ook veel porseleinen ornamenten, oude schilderijen en Boeddhistische geschriften.

De Zittende en vooral Liggende Boeddha (in een ‘gelukkige rustpose’) zijn van sprankelend witte jade gemaakt en omgeven met een mantel van edelstenen, vooral agaat en smaragd. Werkelijk bewonderenswaardig.

De oude stijl Chinese tempelarchitectuur contrasteert wel scherp met de omliggende moderne hoogbouw.

De Jaden Boeddhatempel is een grote boeddhistische tempel uit 1882, in de stijl van de Song-dynastie, gebouwd vanwege twee Boeddhabeelden gemaakt van jade, door een monnik uit Birma overgebracht. Meer dan 7 000 Dazang-soetra's (geschriften) worden er bewaard in de Jade Boeddha Toren. Allemaal onschatbare culturele relikwieën. 

Opeens springen twee agenten aan boord van onze bus. Eén zelfs zwart gemaskerd. Blijkbaar spotte een drone (?) dat er op onze bus sommigen hun veiligheidsgordel niet droegen. Hoe dat kan, geen idee. Die drone kan ik bevestigen. Er werd meteen een soort camera op de voorruit geplakt. De chauffeur en onze gids May moeten hun papieren laten zien. Er wordt een proces-verbaal opgesteld. O.b.v. de passagierslijst (trouwens een foute, hihi) wordt er per aanwezig individu een uitdraai gemaakt met een handapparaat, 34 stuks, allemaal te ondertekenen door May, die er achteraf wel de humor van inziet. Bij elke volgende rit, kondigt ze aan: “This is your captain speaking, fasten your seat belts”. De ingreep zelf blijkt een waarschuwing te zijn. Volgende keer betekent boete.

Je houdt het niet voor mogelijk, maar vijf minuten later springt weer een agent op de bus die onze gids berispt omdat ze rechtstaand speechte. Hij spurt doorheen de bus op zoek naar gordelloze slachtoffers. Geen. En May? Die komt ervan af door te zeggen dat ze net iedereen aan het controleren was op die veiligheidsriemen. The guts! Toch efkes haarkrabben hoor.

In het centrum zie ik een reusachtig reclamebord waarop topvoetballers Messi, Yamal, Wirtz en … Doku staan, allen in hun nationaal T-shirt. Kijk eens aan…

We passeren het Shanghai Museum aan de rand van het centrale plein People’s Square, een must-see voor geschiedenisliefhebbers.

Wij echter bezoeken de East Campus in Pudong, het handels- en financiële hart van de grootstad met o.m. de Stock Market en de Bank of China.

Eerst doen we de Sky Walk, m.i. niks bijzonders, je loopt buiten enkele verdiepingen in een spiraal naar beneden. Maar dit erg spatieuze gebouw (33 000m², zes verdiepingen) met veel natuurlijk licht, bevat uitgebreide collecties van soms onschatbare waarde over vijf verdiepingen, allemaal bereikbaar via wandelhellingen, roltrappen en liften. Er lopen ontzettend veel scholieren rond in die megagrote centrale hal.

Er zijn dertien vaste en drie tijdelijke collecties van Chinese schilderkunst, beeldhouwwerken, kalligrafie en galerijen gewijd aan zegels, jadekunst, munten, bronzen en ander antieke sculpturen en ook een galerij met gebruiksvoorwerpen uit de Yuan-Ming-Xing-tijd. Meer dan een miljoen items waarvan 140 000 beschouwd worden als nationale schatten.

People’s square, het Volksplein, is het geografische hart van Shanghai. Het metrostation onder het plein is waar drie lijnen elkaar kruisen. Het is met 700.000 passagiers per dag het drukste station in China. Het enorme plein is een favoriete hang-out voor de locals, die hier lekker rondslenteren en rondhangen. De bankjes zijn meestal bezet door oudjes, goed uitgerust met thermoskannen thee en een dekentje.

Leuk en zeer bijzonder is de huwelijksmarkt, elk weekend van 12 tot 17 uur. Dan gaan ouders en grootouders op zoek naar een goede match voor hun volwassen kinderen. Gewapend met flyers met daarop informatie als lengte, gewicht, opleiding, baan, inkomen en sterrenbeeld proberen ze – meestal - hun zoon “aan de vrouw” te brengen.

China heeft nl. een mannenoverschot, een erfenis van de éénkindpolitiek. In China vinden ouders dat ze verantwoordelijk zijn voor het huwelijk van hun kroost. Een ongetrouwde zoon betekent gezichtsverlies. Jonge Chinese vrouwen mogen daarentegen kieskeurig zijn. Als ze een goed salaris hebben, wachten veel vrouwen met trouwen.

Vlak bij People’s square gaan we lunchen in het Shanghai History Museum, voorheen de

Shanghai Race Club, een vrij monumentaal, koloniaal gebouw met een prominente klokkentoren. Het restaurant heeft de oud-Victoriaanse charme en uitstraling van sigaren rokende Lords in Chesterfield chairs, thee met scopes of exclusieve whisky’s drinkend. Enkele verdiepingen hoger doorwandelen we zelfs een daktuin met terras om die eetplek te betreden. Dat terras biedt een bijna 360° panoramazicht over de stad.

Vooraf moesten we doorgeven wat we wilden als hoofdgerecht. Karin zegt: "Er is keuze tussen vis, lam en … koe". Koe? Rundvlees zal ze bedoelen. Dat wordt ook mijn keuze want Wagyu. Jammie, Japans superbeef.

Een bezoek aan een Zijdefabriek mag niet ontbreken. Het productieproces wordt uit de doeken

gedaan van de op blaadjes groen kruipende rupsen tot de ontpopping en de machines die draadjes trekken, dan overspannen worden tot dekbedden en kussens die we tezamen mogen open(t)rekken om aan te tonen dat alles mooi samenblijft. In de shop worden uiteraard nog andere artikelen, kledij en zo, te koop aangeboden.

“Chop chop!” Op naar het hoogtepunt van de dag. De Bund met zijn elegante koloniale, Brits-aandoende gebouwen langsheen de Huangpu rivier. En vooral hét iconische plaatje van Shanghai, nl. het zicht op de skyline, met de vier wolkenkrabbers van de zakenwijk Pudong vanaf die Bund. Waar de waterkant van de Bund het erfgoed van vroeger toont, betekent de overkant de toekomst.

We wurmen ons doorheen de massa om aan de rand van de brede promenade ons te kunnen verselfie’en met dat verbluffend uniek uitzicht.

De Bund is een anderhalve km lange, brede oeverpromenade tussen de Huangpu-rivier en de Zhongshan Road. De naam is verwant aan het Nederlandse woord 'band', en verwijst naar de verhoogde kade. Deze boulevard aan de waterkant was in de negentiende eeuw de plek waar Engeland, Frankrijk, de VS en Japan hun banken en handelskantoren hadden, onder andere Royal Dutch Shell, HSBC en de Bank of China. Verder staat er een soort kleine Big Ben met een speciale klok en het oud douanehuis. Dit stukje oever aan de Huangpu was toen het financiële hart van Azië. De bebouwing is een mengeling van stijlen uit de periode 1880 tot 1940. Na afloop van de Tweede Chinees-Japanse Oorlog verlieten vrijwel alle buitenlanders de nederzettingen in Shanghai.

Pudong, aan de overkant van de rivier, was tot halverwege de twintigste eeuw een krottenwijk. In 1990 werd Pudong aangewezen als het nieuwe zakencentrum van de stad. En kwamen er die imposante wolkenkrabbers, zoals de bijzonder gevormde Oriental Pearl TV tower. Het is misschien de meest imposante skyline op aarde en heel populair bij Chinese toeristen, die op de foto willen met het icoon van hun economisch wonder.

Als het donker is worden de wolkenkrabbers verlicht met flitsende neonlichten die in de Huangpu weerspiegelen, wat weer een must-see en foto-must betekent.

Tijd voor wat vrije tijd en shopping. Het is onmogelijk om in Shanghai niet te winkelen. Shoppen is hier de nationale religie en de stad is een groot winkelparadijs. We steken de straat over. Aan het Peace hotel met zijn oud-Britse uitstraling spreken we af. Hier begint de belangrijkste winkelstraat, Nanjing Road. Zowat De Meir van Shanghai, een voetgangersgebied gulzig badend in fel neon. Het is altijd de hoofdstraat geweest en zeker nu een drukke, dure straat met glimmende malls, winkels, kantoren en hotels. We krijgen 45 minuten. Ik koop een extra topmodel powerbank. CCC, dat spreekt.

Als ze hier iets willen laten zien, dan is het dat ze geld hebben. Er zijn crazy rich Asians die hun peperdure Italiaanse en Duitse auto’s staan te showen voor het stoplicht. Er zijn de moderne, zelfverzekerde jonge vrouwen, strak gekleed en een kop langer dan hun ouders. Ik zag in China al zoveel shops met telkens een sterke aanwezigheid van Westerse luxegoederen, dat ik vind dat de consumptiemaatschappij hier straffer doorslaat dan bij ons.

Al neemt de economie recent af, want, geloof het of niet, de Chinezen consumeren naar verluidt, niet genoeg.

Maar ver onder de nouveau riche ploeteren de immigranten van het platteland. Zo wonen en werken in Shanghai miljoenen gelukszoekers, arbeidsimmigranten uit alle hoeken van het land. Ze proberen zoveel mogelijk geld naar huis te sturen, vaak maandenlang van hun familie gescheiden en ze wonen in lelijke flatjes die eerder vogelkooien lijken. Vaak doen ze de echte hondenbanen, zoals bezorger. Er rijdt in Shanghai een leger van tienduizenden bezorgers rond op scooters, volgepakt met pakketjes en maaltijden.

Na onze vrije tijd, en nog wat blikken op het fascinerend verlichte Pudong, begeven we ons voor het diner naar restaurant Meilongzheng, waar wat verwarring is over bier inbegrepen al dan niet, en daarna naar ons hotel.

Dag 14: Shanghai Tower, Old Town Nanshi & Bazar, Y-tuin en Chenghuan-tempel, Franse Concessie, Louis Vuitton schip

We besluiten met de Shanghai toren te beginnen. Deze is de op één na hoogste van de wereld (128 verdiepingen). Eerst security. Ook aanstekers moeten afgegeven worden. Er staat een pot vol van.

De lift brengt ons naar boven met een snelheid van 80m/sec, alweer een record. Het suist in onze oren. Bovenaan is er een rond panoramisch raamgedeelte dat een 360° birdseye view biedt over de hele stad. Fenomenale zichten en herkenningspunten. Ik heb het geluk zelfs glazenwassers voor mijn neus in hun baklift buiten, te kunnen filmen. Wat een job, die mannen.

“Chop chop!” We verlaten het moderne Pudong om het in te ruilen voor Nanshi, de Oude Stad. De wandeling er naartoe betekent het betreden van een andere, stofferige, wat vervallen omgeving. Tot we de Bazar binnengaan. Meteen tuimelen we in een wervelende, terug authentieke, oud-Chinees aandoende wijk (16^de eeuw) met een krioelende massa mensen. We lunchen er in het groot centraal restaurant Nanxiang Xiaolong en mogen de aanschuifrij Chinezen voorbijsteken. Er hangen foto’s van vroegere beroemde bezoekers, ook al gezien in vorige eettenten.

Tijd voor nog wat cultuur. Ditmaal gaan we hier de Chenghuan, de Tempel van de God van de Stad en de prachtige Yu Yuang-tuin verkennen: een klassieke Chinese tuin met wandelgangen, paviljoentjes, plekjes met vijvertjes, rotspartijen en ornamenten. Beslist een heuse relaxerende omgeving vroeger. Nu echter is het hier drummen en aanschuiven.

De “Bazar omheen de tuinen” lijken een soort Chinees themapark. Ouwe authenticiteit als attractie. Als tegengif tegen banaal-lelijke woontorens en supermoderne skyscrapers? Al het oud-Chinese culturele erfgoed is hier op een hoop gegooid met een flinke scheut commercie erover. We zien vijvers met koi-karpers, tempels, jadewinkels, goudsmeden, acrobaten en apotheken met traditionele medicijnen. Er zijn tientallen eettentjes met Chinees lekkers: stinky tofu, knapperige pannenkoekjes met bieslook, spiesjes met saté en sappig uitziende dimsums.

De Yu bazaar is in het weekeinde waarschijnlijk de drukste plek op aarde. Dan schuifelen tienduizenden bezoekers voetje voor voetje voort op een plek van een paar voetbalvelden groot. In het midden van een koi-vijver staat het Huxinting Tea House. Het interieur is een en al donker hout met traditioneel gesneden meubels. En, niet onbelangrijk, het heeft een zittoilet.

Thee is hier duur, want je betaalt natuurlijk voor de sfeer en de locatie. Er is thee in alle soorten: oolong, jasmijn en groene thee uit het nabije Hangzhou, geserveerd met typische snacks als gekookte kwarteleitjes of gemarineerde tofu.

Maar wij gaan voor een ijsje met… Godiva-chocolade. En ik koop me een Rode Legerpet, zo’n

kaki met een rode ster op, voor mijn verzameling Hats of the World.

Pal naast de Yu Yuan ligt nog een stuk oude buurt met smalle straatjes en was die buiten, tussen de huizen, hangt te drogen. Piepkleine voortuintjes die omgetoverd zijn tot miniatuurparkjes en katten in de deurposten. Alleen scooters en fietsen kunnen hier rijden. Het is zo’n wijk die in China in rap tempo zal verdwijnen. Jammer toch?

Langs daar bereiken we de bus om naar de Franse Concessie te rijden, een authentieke wijk tussen 1849 en 1946 door Frankrijk beheerd, met heel wat oude historische huizen, een meertje en veel Europees charme, vooral in de autovrije, levendige wijk Tianzifang, een doolhof van steegjes, vol ambachtelijke winkeltjes en charmante terrasjes à la Française.

Vroeger konden buitenlanders hier winkelen, zuipen, eten, opium roken en naar het bordeel. We hebben wat vrije tijd en ik doe van alles, uitgenomen winkelen, zuipen, eten, opium roken of bordeelbezoek.

De avond begint te vallen. We reppen ons voor een fotostop naar de Louis Vuittonboat, een commerciële attractie die Vuitton-producten en exclusieve stukken showt in een helverlicht gebouw in de vorm van een schip, vol met hun logo’s. Er tegenover bevindt zich ’s werelds grootste Starbucks.

Het avondmaal wordt in het restaurant Urban Café van hotel Sukothai geserveerd. Deze plek is duidelijk gespecialiseerd in Westers cliënteel want het internationaal buffet is uitermate verzorgd en met overweldigende verfijnde keuzes. Er zijn zelfs Belgische bieren van de tap te verkrijgen: Kriek, Framboise, Hoegaarden en Delirium Tremens. We smullen.

Dag 15 & 16: Pudong, Walkway, China Pavillion, Shopping Mall Florentia

Vanaf nu heeft de groep drie verschillende programma’s: dezen met een vroege vlucht naar huis, degenen die de post-extensie Guiling – Hong Kong nog voltrekken en wij, de grootste groep, die een laat-avondvlucht hebben en dus time to kill.

Voor ons is er, voor het eerst, eens uitslapen bij. Bagage alvast naar de luchthaven en om 12:00 uur op weg voor de lunch om dan nog wat tijd te vermeien met het bezoek van een en ander.

We lunchen in Resto en bar Roof 325 van het Shanghai Historical Museum (dat we niet bezoeken) met een schitterend uitzicht over de Huangpu met z'n vele voorbijvarende rivierboten en lichters. We kijken uit over een instapsteiger voor plezier- en sightseeingboten. Het menu is weer Westers: huis gerookte zalmsalade, truffel champignonroomsoep, Australische Wagyu biefstuk met zwarte pepersaus. Kijk eens aan…

In Pudong stappen we af onder de Oriental Pearl TV Tower waar we een soort verhoogde, brede passerelle betreden die volledig omheen een groot rond verkeerspunt loopt en ideale blikken biedt op de stad in alle richtingen. Via roltrappen blijkt dit voor menigeen een uitgelezen wandel- en fotoshoot opportuniteit te zijn. Vrij uniek. Er loopt dan ook weer heel wat volk. Maar wat een bijzonder idee. Ideaal als je over veel stedelijke ruimte beschikt en op deze manier aan wandelaars in de stad een alternatieve walkway-attractie kan aanbieden.

Dan hebben we nog een bezoek aan de China Pavillion van de Wereldexpo 2010 te goed. We passeren in de omgeving diverse van de Expo overgebleven constructies waaronder de UFO-vormige Mercedes-Benz Arena. Het China Paviljoen heeft dan weer een uniek architectonisch concept met zijn rode aan lettertekens verwijzende dak uitbouw en die brede trappen er naartoe.

We hebben ruim de tijd om op allerlei in elkaar overvloeiende verdiepingen vele vormen van moderne kunst, ook videokunst op o.m. geprojecteerde cilindervormige wanden, te bekijken. Vele best prachtige werken.

We hebben nog tijd op overschot en onderweg, niet ver van de luchthaven maken we een stop bij Florentia Village N° 4, een vrij mooi aangelegde outlet Shopping Mall in pastelkleuren. Hier vind je werkelijk alles wat zich als luxemerk manifesteert. Franse, Italiaanse en andere modemerken zoals Prada, Gucci, Cartier en Louis Vuitton. Chinezen zijn dol op dure Europese merken, ze zijn het statussymbool bij uitstek. Maar dit een outlet? Met deze prijzen: neen, hoor.

Om 19:00 uur staan we stipt en braaf bij de incheckbalie die slechts om 19:30 uur opengaat. Na alle procedures komen we bij de gate hopend daar wat eetmogelijkheden te vinden, maar dat blijkt maar uit één enkele, met louter Chinese en snack food, eetplek te bestaan. Nou ja, tegen middernacht schepen we in om na een, toch lange nachtvlucht, thuis te landen om 13:25 uur.

Enkele nabeschouwingen

Over gidsen en uitspraak

De “R” is een issue bij Chinezen. Kuifje leerde ons al dat Chinezen spreken over lock and loll en lollende lotsen. Maar dat valt wel mee. De modale man in de straat spreekt over het algemeen nul Engels, zelfs niet in hospitality functies zoals aan boord van het schip of in tophotels. Voor ons onbegrijpelijk. Iedereen werkt met een vertaalapp. Zelfs het infokantoor op de luchthaven. Hoe deden die dat dan vroeger?

En zelfs. May (onze Shanghai-gids): river wordt jivej. Het verschil tussen thirteen en thirty, is in, eigenlijk gans Azië, flinterdun. Daarbij gebruiken gidsen in hun uitleg nooit een opbouw. Verhalen met spanningsbogen, plot’s, stilte-opbouw… nul. Integendeel, het is een continu doordravend - wanneer halen ze adem? - aaneenrijgen van opsommingen vol voor ons onbekende namen en data, helemaal zoals ze blijkbaar werden geschoold: niet kritisch denken, maar memoriseren en reproduceren, toegepast in alle vakken van het onderwijs. Soit. Maar een en ander kan pijnlijke gevolgen hebben als b.v. fifteen en fifty verward worden. Idem bij brood. Lin (gids Beijing): Maken ze nu brood van wheat (tarwe) of van weed (cannabis)? Verschilletje, toch?

Over eten en gewicht

Ik bleek achteraf anderhalve kg verdikt, ondanks minstens gemiddeld 3 000 stappen per dag meer dan thuis. Die Chinezen zijn niet te vertrouwen, ze doen naast elektronica zelfs iets in het eten. Zou het?

De Knack-groep

Die bestond m.i. van de eerste tot de laatste uit aangename, klasse volle, sympathieke, geïnteresseerde en gedisciplineerde mensen. Iedereen sprak met iedereen. Met de jolige Johan trof ik een humor soulmate waarmee het sfeervol bullshitten en lekker over en weer schieten van witzen en oneliners was. Met anderen dan weer gezellige tot interessante beschouwingen. Heerlijk, echt waar.

En dan reisleidster Karin, de ultieme mix van charmante persoonlijkheid en savoir-faire. Ik ken niet één iemand in deze groep waarmee ik geen aangenaam momentje had.

China, totaal anders, confronterend, betoverend én in aangenaam gezelschap?

Mission quite accomplished!

©WimVanBesien2025, dit artikel is auteursrechtelijk en intellectueel beschermd.